Herziening Postwet geeft PostNL-critici momentum
Voor de grafische branche vormt de postverzending, die door PostNL wordt verzorgd, een onmisbare schakel bij de distributie van drukwerk. Er is in het politieke domein discussie ontstaan over de tarieven en dienstverlening van PostNL, zowel voor particuliere als zakelijke klanten. Wat is er aan de hand?
PostNL heeft die discussie zelf aangezwengeld door aan de minister te vragen de huidige postwet op een aantal punten te herzien. Het Koninklijk Verbond Grafische Ondernemingen (KVGO) heeft zich namens de grafische sector in die discussie gemengd. De verzending van drukwerk, inclusief direct mail, is voor PostNL essentieel om tot een gezonde exploitatie te komen. Andersom kan de grafische markt niet zonder een goed functionerende, betaalbare bezorging van zakelijke post. Na de overname van Sandd in 2019 heeft PostNL zowel de dienstverlening als de prijzen voor zakelijke postbezorging aangepast. PostNL wil meer versoberingen in de dienstverlening doorvoeren en de prijzen verder laten stijgen.
PostNL wil tornen aan UPD
De brievenbuspostbezorging staat al langere tijd onder druk, want het aantal poststukken daalt. Daarom heeft PostNL de overheid gevraagd om een aanpassing van de postwet, meer bepaald de Universele Postdienst (UPD). Dit gereguleerde regime omvat brieven met een gewicht tot 2 kilogram, postpakketten tot 10 kilogram en aangetekende en verzekerde poststukken. Het betreft particuliere verzenders of kleinzakelijke verzenders zonder eigen contract met PostNL. Van alle poststukken is slechts 6 tot 7% hiervan afkomstig. De rest is ‘zakelijke post’. Een van de aanpassingen van de UPD die PostNL verlangt is een reductie van het minumum aantal wekelijks verplichte bezorgdagen van de huidige 5 naar 3.
De markt voor zakelijke post is niet gereguleerd: ook in deze markt wil PostNL de dienstverlening afschalen en versoberen. Dat kan het in dit geval met één pennenstreek doen. De zakelijke post kent een aantal grotere partijen, waaronder de overheid (o.a. de Belastingdienst). Ook grafische bedrijven, directmailbedrijven, uitgeverijen en e-commercebedrijven behoren tot de zakelijke klanten. Voor het KVGO is dit het moment om een weeffout, die al langer in de postwet zit, recht te trekken. Daarover is in dit magazine alles te lezen in een interview met Brecht Grieten en Mark Bonenkamp, respectievelijk directeur, en voorzitter van de Postcommissie van het KVGO.
ACM was tegen overname Sandd door PostNL
De postwet, waarin de UPD is vastgelegd, is vaker aangepast. In 2009 werd hij volledig herzien. Soms wordt daar een ministeriële beschikking aan toegevoegd, maar bij grotere aanpassingen moet de wet opnieuw door de Tweede Kamer worden behandeld. Zo’n wijziging zit er nu aan te komen. Maar eerst kort terug naar 2019: toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer zette een beschikking in waardoor PostNL concurrent Sandd kon inlijven. Dit ondanks een negatief advies van de Autoriteit Consument & Markt (ACM). De mededingingswaakhond voorspelde na gedegen onderzoek dat hierdoor de posttarieven met 30 à 40% zouden stijgen in de periode direct na de overname.
Voorspellingen ACM zijn uitgekomen
Er kwamen destijds wel voorwaarden voor de overname, zoals een rendementsplafond van 9% op de Nederlandse postdienstverlening, inclusief de zakelijke activiteiten. De postzegelprijs zou daarmee niet verder stijgen dan de daadwerkelijke kosten. Daar zit echter een pijnpunt, want het ontbreekt bij PostNL volgens insiders aan transparantie over de kosten en de opbouw daarvan: zo maakte de ACM opmerkingen over de intransparante manier waarop PostNL zijn cijfers rapporteert. Dat deed de ACM onlangs opnieuw, nu PostNL aandringt op wijzigingen in de postwet.
De in 2019 door de ACM uiteengezette – te verwachten – gevolgen van de monopoliepositie van PostNL na de overname van Sandd, zijn vijf jaar later grotendeels uitgekomen. Toch lijkt de politiek nog altijd weinig oog te hebben voor de inhoudelijke argumenten om zorgvuldig te kijken naar de verschillende verzoeken die PostNL heeft ingediend met betrekking tot de UPD. PostNL zegt op zijn beurt dat verdere tariefverhogingen en minder verplichte bezorgdagen onontkoombaar zijn voor het in stand houden van de dienstverlening. Het bedrijf eist zelfs dat de overheid geld bijlegt als er op de UPD verlies wordt geleden.
Overname was onwettig
In 2019 stapten 2 regionale postbedrijven naar de rechter. Die vernietigde op 11 juni 2020 de vergunning die ten grondslag lag aan de overname van Sandd. De fusie was echter al feitelijk afgerond. Ook het hoger beroep van de staatssecretaris bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven in juni 2022 werd verloren: het ministerie van Economische Zaken had in 2019 geen vergunning mogen verlenen voor deze overname. PostNL ging opnieuw in beroep. Hierdoor is een derde rechtszaak op komst, waarbij de rechter waarschijnlijk de vorige 2 uitspraken bevestigt.
Belangen grafische sector en uitgevers
Er is inmiddels een dossier opgebouwd door de Tweede Kamercommissie van Economische Zaken, die de gevraagde veranderingen in de postwet op 9 oktober, na het ter perse gaan van deze editie, besprak. Er is in juni 2024 al een hoorzitting geweest. Daarbij kwamen de verschillende belanghebbenden aan het woord. In dat dossier valt op dat betrokken partijen relatief weinig tekst besteden aan de relatie met de grafische markt. Zo heeft vakbond FNV een document ingediend dat alleen handelt over de relatie met de medewerkers van PostNL en de banen en arbeidsvoorwaarden die daar mogelijk op het spel staan.
Vanuit de ACM is er wel een analyse van de gehele markt. Door de beperkingen in zijn mandaat als toezichthouder spreekt de ACM zich vooral uit over het deel van de post dat door particulieren wordt verzonden. Tussen de regels door meldt de ACM echter dat er meer aan de hand is: het ontbreekt volledig aan toezicht op de totstandkoming van de tarie- ven die PostNL aan zijn afnemers berekent. Ook over de kwaliteit van de postbezorging worden zorgen geuit.
Op weg naar een toekomstvisie
Op verzoek van het ministerie van Economische Zaken doet de ACM langetermijnonderzoek om te kunnen komen tot een toekomstvisie op de postdienstverlening. Daarbij onderzoekt de ACM marktontwikkelingen, maar ook de kosten en reikwijdte van de Universele Postdienst (UPD), het wettelijke basispakket voor postbezorging. Dit onderzoek is begin 2025 klaar en kijkt ook onafhankelijk naar de manier waarop, en of PostNL zich (financieel) voldoende inspant voor de bezorging. PostNL zelf heeft het in eerste instantie vooral over de werkgelegenheid die verloren gaat als de Tweede Kamer niet tegemoet komt aan de gevraagde aanpassingen van de postwet. Maar daarvoor leverde het geen sluitende onderbouwing aan.
PostNL populair bij het grootkapitaal
De verreweg grootste aandeelhouder van PostNL is het in Luxemburg gevestigde VESA Equity Investment, dat rond 30% van de aandelen bezit. Het is het investeringsvehikel van de Tsjechische miljardair Daniel Křetínský, die zijn geld verdient met Energeticky a Prumyslovy Holding (EPH), het grootste energieconcern in Centraal-Europa. Overigens bezit ook John de Mol bijna 5% van de aandelen van PostNL.
Naast postbezorging in Nederland houdt PostNL zich bezig met pakketbezorgingen, ook in het buitenland. Voor de postbezorging werken er circa 22.000 FTE (2023). In totaal biedt het bedrijf werk aan ruim 32.000 mensen. Daarmee behoort PostNL tot de groot- ste werkgevers in ons land. Deze troefkaart wordt vaak ingezet tijdens presentaties door CEO Herna Verhagen. De ondertoon is dan steevast: als PostNL zijn zin niet krijgt, gaat dat ten koste van de werkgelegenheid.
Van pakketpost naar brievenbuspakket
In de concurrerende markt voor pakketpost, die een groeivertraging meemaakt, daalde het marktaandeel van PostNL van ruim 60% naar circa 40%. DHL is in Nederland hard op weg naar marktleiderschap. Er gloort echter licht aan de horizon voor PostNL: het brievenbuspakket, een categorie die vooral door e-commerceplatforms steeds meer wordt omarmd voor het verzenden van bestellingen. PostNL heeft in dit segment goud in handen met de huidige postbezorgdienst. In de gesprekken die nu lopen over de toekomst van die Universele Postdienst (UPD), blijft de rol van het brievenbuspakket in het verdienmodel van PostNL echter buiten beschouwing.
Tekst: Herman Hartman
Wil je het gedrukte PRINTmatters magazine ontvangen? Neem dan een proefabonnement en kies voor nalevering.
